|
Osmanlı İmparatorluğu Devri
Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı İmparatorluğu Adana yakınlarına kadar gelmişti. O zaman Kadirli Dulkadiroğulları Beyliğinin toprakları arasındaydı. 1522 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu Dulkadir Beyliği arasında çıkan savaşta Kadirli ve yöresi Osmanlı topraklarına katıldı.
Bundan sonra Kadirli Maraş İline bağlı Kars-I Maraş adı ile anılan bir sancak durumuna gelmiştir. Kadirli Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresine geçtikten sonra, yörede Osmanlı idari sistemi uygulanmaya başlanmıştır.
Kadirli 1.Dünyü Savaşından sonra Mondros Ateşkes Antlaşmasının 7.maddesine dayanarak Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. 1920 yılları başlarında Fransız işgal kuvvetleri Kadirliye gelmişlerdir.
Cumhuriyet Devri
Kadirli'nin İşgali
Fransa'nın Çukurova'ya önem vermesinin sebeplerinden biri Ortadoğu da ki menfaatlerinin mevzubahis olmasıdır. Diğer itilaf devletlerinin düşündüğü gibi Ortadoğu da güçlü tek bir devletin bulunması, Fransa'nın hiç işine gelmezdi Osmanlı Devletinin parçalanmasının ve bölünmesinin ana sebeplerinden biri de budur.
Bölgenin diğer bir önemi ise verimli sulak topraklara sahip olması, yılda birden fazla ürün alınabilmesidir.
Yörenin İşgali
Mondros mütarekesinin 7. ve 10. maddeleri İtilaf Devletlerine kendi emniyetlerini tehlikede gördükleri stratejik noktaları ve Toros Tünellerini işgal hakkı veriyordu.
1920 yılı başlarında Kadirliye gelen işgal kuvvetleri kasabaya girişlerinde hiçbir direnişle karşılaşmamışlardır. İşgal kuvvetlerinin Kadirliye girişlerini Safa VAYISOĞLU şöyle anlatıyor; “Sülemiş ile şehir merkezinde merasimle tören kuruldu. Bizi öğretmenlerimiz sıraya dizip ellerimize zeytin dalı verip sevinç gösterileri yapmamızı istediler.”
Daha sonra Kadirli ve diğer Çukurova şehirleri işgal edilirken bu bölgelerde işgale karşı tedbirler alınmaya başlanıldı. İşte bu sırada Kadirli halkı gizliden bir takım faaliyetlerde bulunuyordu
İşgale Tepki
1920 yılının başlarında işgalci ülkeler Kadirliyi işgale başlayınca bu sırada yerli halktan Totan Danişmentlerden olan Ali Kahyalar aile olarak bir çete müfreze kurup düşman askerlerine karşı öncü savaşlarına başlamıştır.
Ali Kahyaların (Öndaş ailesi )'nin kendi başlarına hareket etmeleri düşman askerlerine karşı ilk çıkıştır. Bu aile aslında cesur olmakla beraber yerlerinin dağlık ve ormanlık olması da cesaretlerini bir kat daha arttırmıştır. “saldırmak için işaretlerimizi bekliyorlardı Çukurköprü civarlarında yakaladıkları bir Ermeniyi dağa götürüp öldürmüşlerdir. Ermenilerin bu sırada yaptıklarının ilk mukabelesi olmuştur.” Tevfik Coşkun bu şekilde anlatıyor.
İşgalin Sona Ermesi
Osman TUFAN Beyin Andırın”a geldiğini öğrenen Fransızlar 200 kişilik kuvvetlerini Kadirliye göndermişlerdir. Bunun üzerine Osman Bey Kadirliye gelmiştir. Teyfik COŞKUN şöyle anlatmaktadır; (7 mart 1920) ” Osman Tufan'ın Kadirliye hakim tepelerde yaktığı ateşler sayısız çete yığıldığı intibağını, vermiş Yıldırım ve Yeşil ordular sayısını bir kat daha kuvvetlendirmişlerdir. Bu haberi Kadirliye getiren müfreze Ermenileri uyarınca heyecan ortalığı sarmış Ermeniler at,araba, ne bulabildiler ise Kozana doğru kaçmaya başlamışlardır. Bir anda Cemalpaşa Köprüsünün üzeri çeşitli vasıtalarla dolmuştur.
Bu sırada Gök Dereliyen ve eski komiteci bir avukat Kadirliyi tekrar ele geçirmek için bir kuvvet göndermiş, fakat Namık Ağa ve Çokak Müdürü komutasındaki 30 kişilik birlik bunları bozguna uğratmıştır.(9) Kadirli'nin işgalden kurtuluş günü olan 7 Mart 1920 Kadirlide Kurtuluş Bayramı olarak kutlanmaktadır.
|
|
KADİRLİ'NİN TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI
|
Kadirli İlçesi çok eski çağlardan beri çeşitli uygarlıkların yaşamış olduğu Çukurova’ da kurulmuş olup, ilçenin tarihi ana hatları ile bu bölgenin tarihi ile paralellik arz eder.
Aslantaş Baraj gölü kıyısında bulunan Domuztepe’ deki Neolitik çağa ( cilalıtaş devri M.Ö 7000- 6000 ), son kalkolitik çağa ve ilk tunç çağına ( M.Ö. 4000-3000 ) ait kalıntılar ile Kadirli-Kozan arasındaki Tırmıl Höyüğü, yörede bu dönemlerde insan toplum yaşantısının olduğunu göstermektedir.
İlçenin bulunduğu coğrafi alanda tarih boyunca sırasıyla Kızzuvatna Krallığı , Hititler, Asurlar, Klikyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Büyük Selçuklular, Dulkadiroğulları ve Osmanlılar belli başlı uygarlıkları oluşturmuşlardır. Kadirli ara dönemlerde fazla sayıda el değiştirmelere konu olmuştur. Adanaovası Hükümdarı Asativatas M.Ö. 800 yıllarında ilçeye bağlı Karatepe-Aslantaş’ ta bir uç kale kurmuştur.
Romalılar döneminde FLAVİOPOLİS adı ile görkemli bir kent olan Kadirli’ de bu dönemi belgeleyen eserler bulunmaktadır. Bunlar İmparator Hadrianus’ un (M.S. 117-1389 ) anıtsal tunç heykeli, bugün şehrin altında kalmış bulunan 6-7 dönümlük alana yerleşik Roma Hamamı, M.S. 5. Yüzyıla ait bir Roma Bazilikası olan Ala cami ve yakın çevredeki bir çok diğer eser ve anıtlardır.
Bölgeye 7. Yüzyılda ilk Müslüman orduları, Abbasiler ve Selçuklular dönemlerinde de Türkler girmişlerdir. 1515 yılında Osmanlı Padişahı Yavuz Selim Kadirliyi Osmanlı topraklarına katmıştır. Osmanlı döneminde Maraş Beylerbeyliğine bağlı bir sancak ( Kars-ı Maraş, Kars-ı Zül Kadriyye ) olan Kadirli 1865 yılına kadar Mütesellilikle idare edilmiş, 1865 yılında ilçe haline getirilmiş ve 1872 yılında merkezde belediye kurulmuştur. Şehre Osmanlı döneminde “ Kars-ak-eli” , Pazaryeri” ve “Kars Pazarı” gibi değişik adlar verilmiş, İlçe 1928 yılında KADİRLİ adını almıştır.
Kadirli 1. Dünya Savaşı sonunda 14 Mart 1919 da Ermeni ve Fransızlar tarafından işgal edilmiş; 7 Mart 1920 de ise düşman işgalinden kurtarılmıştır.
Kadirli Coğrafi konum olarak 35-36 doğru boylamları ile 37-38 kuzey enlemleri arasında; Çukurova’ nın kuzeydoğusunda ve orta Torosların güneyinde yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 95 metre ve yüzölçümü 1071.3 km2 dir. Osmaniye İlçesinin en büyük ilçesi olan Kadirli’ nin kuzeyinde Feke ve Saimbeyli ilçeleri , doğusunda Andırın ve Düziçi ilçeleri , güneyinde Osmaniye İl merkezi ve Ceyhan ilçesi, batısında ise Sumbas ve Kozan ilçeleri bulunmaktadır.
İlçe arazilerinin üçte biri dağlık, üçte ikisi ise ovalıktır. Ceyhan ırmağı ile onun kolları olan Savrun çayı , Sumbas çayı ve Keşiş deresi ilçenin muhtelif kısımlarından geçmektedir.
Kadirli’ de suptropikal Akdeniz iklimi egemendir. Yazları sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlı geçer. En yüksek noktaları 2307 metreye varan dağlık kesimde iklim karasallaşır. İlçede en yüksek sıcaklık ortalaması 36 C ( Ağustos), en düşük sıcaklık ortalaması 3 C ( Ocak) , ve yıllık ortalama yağış miktarı 575 mm dir.
İlçede bitki örtüsü zengindir. Ovada çok yaygın çeşitle ziraat yapılırken dağlık kesimlerde orman alanları yer almaktadır. Ormanların ilçe yüzölçümündeki oranı % 39 la ülke ve dünya ortalamasının üzerindedir.
|
